Influence_of_Euripides

Inleiding Mijn KCV eindwerkstuk gaat over Euripides, een van de drie grote tragedieschrijvers uit het oude Griekenland. Om te vertellen wat zijn invloed is geweest op andere tijden moet ik eerst weten wie hij is, en wat voor werken hij schreef. Zijn leven en carrière en de tijd waarin hij leefde zijn belangrijk voor zijn werken: die beïnvloeden hem immers. Zijn werken en stijl zijn ook heel belangrijk om hem te begrijpen en om uit te zoeken wat zijn invloed was en is. Dan ga ik natuurlijk uitzoeken wat zijn invloed was op de verschillende tijden: hoeveel invloed hij had in de rest van de oudheid, Grieks én Romeins. Tenslotte zal ik ingaan op een van zijn beste werken: “Medea”: het bekende verhaal over de vrouw die haar zoons vermoordt om wraak te nemen op haar overspelige man. Zo’n bekend stuk heeft ongetwijfeld invloed gehad op het toneel en misschien op de filmwereld van nu. Wie was Euripides, en wat voor werk schreef hij' Biografie Euripides was de jongste van de drie grote Griekse tragedieschrijvers. Hij leefde van ongeveer 480 tot 406 v.Chr., en is volgens de verhalen geboren op de dag van een van de grootste zeeslagen in een van de Perzische oorlogen. Volgens de legende vocht de oudste van de schrijvers, Aeschylus, in deze slag, Sophocles danste tijdens het feest voor de overwinning en Euripides werd geboren. Er is echter ook een verhaal dat hij pas in 485 v.Chr. geboren zou zijn, dus het is allemaal niet zeker. Eigenlijk zijn er heel weinig feiten over het leven van Euripides bekend, we weten niet eens precies wanneer hij geboren is. Wel weten we dat hij is gestorven in 406, een paar maanden voor schrijver Sophokles, een van de andere twee. Deze heeft zelfs een stoet georganiseerd bij het overlijden van Euripides. Euripides was de zoon van ene Mnesarchides of Mnesarchos en zijn moeder heette Kleito. In zijn jeugd moest hij de beker dragen van de dansers die optraden bij het altaar van Apollo. Dit bracht hem al jong in contact met religie. Ook met wijsheid werd hij jong in contact gebracht. Hij kwam uit een invloedrijke familie en daardoor kwam hij bij Anaxagoras, een van de grootste filosofen uit die tijd, die geloofde dat de zon een echte massa was, zoals de Aarde. Hij zei dat de wereld was ontstaan uit een oerchaos, en dat alles bestaat uit “spermata”. Er wordt gezegd dat deze Anaxagoras een diepe indruk op Euripides heeft achtergelaten, en dat hij hierdoor nieuwsgierig werd naar wat er in de wereld gebeurde en hoe alles werkte. Euripides wist inderdaad heel veel van de wereld. Hij las graag over alles wat er in de wereld gebeurde en studeerde veel. Hij bezat zelfs een eigen bibliotheek, en daarmee is hij de eerste waarbij we dat zien. Hij had allerlei soorten boeken over dingen die in de maatschappij van die tijd speelden, op godsdienstig, filosofisch en politiek gebied. Hij had boeken over alle mogelijke onderwerpen. Doordat hij al deze boeken gelezen had was hij een hele geleerde man, en misschien is hij daarom zo anders gaan denken dan de rest van de mensen in de maatschappij. Hij had zelfs een afkeer gekregen van de dingen zoals ze dagelijks gebeurden in zijn tijd. Ondanks zijn teruggetrokken leven gaf Euripides wel veel om zijn vrienden. Hij hield er ook van om alleen te zijn. Zijn favoriete plaats om te schrijven was in een grot, met uitzicht op de zee. Een ander feit dat we bijna zeker weten over Euripides, is dat hij verlaten is door zijn vrouw. Waarschijnlijk zelfs door twee vrouwen. Dit heeft hem heel erg beïnvloed in zijn werk, en hij werd zelfs gezien als vrouwenhater. Naast de slechtheid van de vrouw, zette hij ook de schoonheid en de kracht van de vrouw neer. Hij zette de vrouw neer zoals ze was, misschien wel overdreven, maar hij maakte in ieder geval geen heldin die alles goed deed van haar. Op het eind van zijn leven ging Euripides naar het hof van koning Archelaus van Macedonië. Hier kon hij doen wat hij wilde, want in zijn vaderland was hij ontevreden. Hij had ook problemen in zijn familie, hij was immers twee keer gescheiden. Euripides had ook veel last van mensen die zijn kunsten benijdden, en hij twijfelde dus geen moment om de uitnodiging om naar Macedonië te gaan te accepteren. In Macedonië heeft Euripides zijn stuk “De Bacchanten” geschreven, wat na zijn dood is opgevoerd. Hij stierf tenslotte, in 406 op waarschijnlijk 75-jarige leeftijd, in Macedonië na een aanval van jachthonden. De tijd van Euripides Om hem te “kennen” moet Euripides ook in zijn tijd geplaatst worden. Hoe maatschappijkritisch hij ook was, hij werd altijd beïnvloed door wat er om hem heen gebeurde. Euripides’ leven begon in een bloeitijd voor Athene. De Griekse cultuur ontwikkelde zich snel, en er werden veel nieuwe bouwwerken gebouwd. Oude tradities werden losgelaten en daar kwamen nieuwe voor in de plaats. Athene kreeg meer macht en werd sterker door een verbeterde vloot en sterke vestingmuren. Perikles had de macht over Athene en leidde de democratische partij. Hij zorgde voor bijvoorbeeld uitkeringen om een openbare functie te hebben, zodat de armste mensen ook een kans kregen. De democratie werd heel belangrijk in Athene. Tijdens deze periode leefde ook Socrates, toch wel de beroemdste filosoof ooit. Met zijn “Socratische methode” is hij nog steeds erg bekend. Hij stelde aan zomaar een voorbijganger op straat een vraag als “Wat is rechtvaardigheid'”. De ander moest dan een antwoord geven. Hij deed alsof hij het eens was met de redenering (ironie) maar bracht er daarna iets tegenin, zodat de ander niets meer te zeggen had (aporie). Zijn doel was om de kennis van de ander te testen, en hij wilde aantonen dat er niet zoiets bestond als “echte kennis”. De dialogen van Socrates zijn allemaal opgeschreven door Plato, maar deze leefde eigenlijk vooral na de tijd van Euripides. Socrates en Euripides kenden elkaar waarschijnlijk wel, maar hoe goed is niet zeker. Naast Socrates leefden natuurlijk nog meer filosofen. Één van hen was Anaxagoras, en Euripides was een leerling van hem. Anaxagoras geloofde dat de zon een massa was, van aarde of van steen, en niet gewoon een licht, zoals algemeen gedacht werd. Ook had hij theorieën over de “spermata” waaruit de wereld bestond. Anaxagoras was een leerling van Anaximenes, maar deze leefde in de eeuw ervoor. De vijfde eeuw was ook de tijd van de sofisten, leraren in retorica en welsprekendheid. Het was erg belangrijk dat je goed kon spreken, omdat je anders niet kon meebeslissen in de (directe) democratie. Protagoras was een van de eerste sofisten, en Euripides luisterde graag naar hem. Hij bedacht de homo-mensura-stelling, die uitlegt dat de mens de maat is van alle dingen, dus dat de waarheid subjectief is omdat iedereen een andere visie heeft. In een periode met veel cultuur is natuurlijk ook het theater heel belangrijk. Naast Euripides zelf waren er ook nog Aeschylus en Sophokles. Aeschylus was de oudste en hield ervan om indruk te maken op zijn publiek met mooie kostuums en dansbewegingen. Sophokles is weer heel anders, hij voerde in dat er een derde acteur op het toneel mocht, en hij gaf zijn hoofdpersonen veel karakter. Hij beeldde mensen uit zoals ze moesten zijn. Naast tragedie was er natuurlijk ook komedie. Aristophanes was de bekendste komediedichter uit die tijd. Hij overdreef alles in zijn stukken en dreef de spot met mensen. Vaak waren mensen uit de politiek zijn slachtoffers, maar hij heeft ook meerdere stukken geschreven over Euripides. Hij liet sterk merken dat hij Euripides te modern vond, en hij spotte met zijn vrouwenhaat. Aan de culturele opleving in de gouden eeuw werd abrupt een einde gemaakt in 431 v.Chr. bij het begin van de Peloponnesische oorlog. Deze oorlog tussen Sparta en Athene verwoestte beide stadstaten, en had vele slachtoffers. In de tijd van de oorlog ontwikkelde de cultuur zich niet meer, omdat de eer van Athene belangrijker was. De eer van de Atheense burgers was gekrenkt en die moest hersteld worden. Dit lukte echter niet door de oorlog die Athene steeds opnieuw verwoestte. Toen de oorlog twee jaar bezig was brak de pest uit, en onder andere Perikles stierf. De mensen werden minder en minder ontevreden, en de mannen gingen het afreageren op hun vrouwen. Ook na de oorlog is Athene nooit meer hetzelfde geworden. Werken & Schrijfstijl In totaal heeft Euripides 92 stukken geschreven, en hiervan zijn er 18 bewaard. Het is niet helemaal zeker of het precies 92 werken zijn, want van een aantal stukken is het auteurschap van Euripides niet bewezen. Het zou ook kunnen dat er nog een 19e tragedie is bewaard: “Rhesos”, hiervan weten we ook niet of Euripides het heeft geschreven. Wat we wel weten is dat hij de volgende stukken heeft geschreven: “Alkestis”, “Medea”, “Herakliden”, “Hippolytos”, “Andromache”, “Hekabe”, “Smekende Vrouwen”, “Elektra”, “Herakles”, een trilogie met o.a. “Troiades”, “Iphigeneia in Tauris”, “Ion”, “Helena”, “Fenicische vrouwen”, “Orestes”, en de trilogie met “de Bacchanten” en “Iphigeneia in Aulis”. Naast deze tragedies heeft hij ook saterspelen geschreven, dit was namelijk verplicht bij elke trilogie. Van deze spelen is er maar één bewaard gebleven, namelijk “Cycloop”, over de ontmoeting tussen Odysseus en de cycloop. De werken van Euripides waren zeker de modernste van zijn tijd. Hij stelde twijfels bij de dagelijkse dingen die gebeurden en bij het geloof en de politiek. Hij maakte realistische karakters en kleding. Hij liet de gesprekken ook realistisch lijken: Aeschylus en Sophokles gebruikten veel verheven taal, maar Euripides hield het bij de taal van de gewone mensen. Natuurlijk, een tragedie is drama, maar hij schreef zo dat het toch realistisch leek. Er wordt zelfs gezegd dat van de drie grootste tragedieschrijvers Euripides het meest dramatisch schreef. De reden hiervan was waarschijnlijk dat hij zo gepassioneerd was in het schrijven, dat hij zich niet aan de regels van de verzen hield en er alle drama uithaalde die erin zat. De persoonlijke problemen van de karakters waren het belangrijkst in zijn stukken, en de pijn die ze voelden zat diep in hun hart. Hij schreef op een psychologische manier, hij liet zijn karakters vechten tegen een gevoel, zoals bijvoorbeeld Medea die zo jaloers was dat ze haar eigen kinderen vermoordde. In ieder geval had Euripides veel kennis van de menselijke geest en het menselijke denken. Zijn eigen persoonlijke problemen hielpen Euripides goed met het schrijven van zijn stukken. Hij wist hoe eenzaamheid voelde, door twee vrouwen verlaten. Naast het laten zien van de persoonlijke problemen van de karakters, zette Euripides zich ook af tegen de samenleving in zijn stukken. Hij liet zien dat hij het niet eens was met de oorlogen die gevoerd werden. Met zijn stuk “Trojaanse vrouwen” liet hij, door te laten zien wat voor drama’s de vrouwen van de Trojanen meemaakten, zien dat het niet goed was om een stad te verwoesten. Het was als het ware een antwoord op een aanval van Athene op de stad Melos. De helden in de oorlogen van Euripides waren ook realistisch neergezet. Hij schilderde mensen af zoals ze waren, en niet als helden die niks verkeerd konden doen. Hij wilde laten zien dat de grootste militaire helden als Agamemnon en Menelaos ook maar gewone mensen waren. Hij was ook de eerste die echt gewone mensen aan zijn toneelstukken toevoegde, in belangrijke rollen. Vaak waren het bodes die een belangrijke rol in het stuk hadden. Bijvoorbeeld bij Medea: De min klaagt in het begin van het stuk dat Jason Medea heeft verlaten. Ze heeft hierover een heel gesprek met de kinderverzorgster. Dit gedeelte is eigenlijk de proloog waarin uitgelegd wordt wat er voor het begin van het stuk is gebeurd. Euripides gebruikt de proloog vaak om de situatie uit te leggen, zodat in de rest van het stuk de gevoelens en de menselijke problemen het belangrijkst zijn. Ook dient deze vaak om uit te leggen wat hij had veranderd in het stuk, ten opzichte van de mythe waarop het gebaseerd was. Een ander element dat belangrijk was in de stukken van Euripides, is het woord: Euripides liet zijn karakters lange redevoeringen voeren. Wat dat betreft had hij een beetje de ideeën van de Sofisten, die onderwezen hoe je moest redevoeren. Grieken hielden nou eenmaal van het woord, en van lange redevoeringen. Zijn karakters hadden niet alleen monologen, maar ook dialogen. Hij maakte onder andere gebruik van veel stichomythie. Dit houdt in dat twee mensen een gesprek met elkaar voeren en dat ze steeds om de beurt één versregel zeggen. Euripides maakte ook veel gebruik van een deus ex machina: Op het einde van een stuk werd een god neergelaten op het toneel en die beëindigde het stuk. De god moest duidelijk maken wat er was gebeurd en de oplossing brengen. Bij het stuk “Hippolytos” bijvoorbeeld: De godin Artemis komt alles wat er gebeurd is in het verhaal uitleggen aan koning Theseus, waardoor hij snapt wat er gebeurd is (dat zijn zoon Hippolytos zijn vrouw niet heeft verleid), en het Hippolytos kan vergeven voordat deze sterft. Euripides was eigenlijk de dichter die het meest gebruik maakte van de deus ex machina in zijn stukken. Het koor in de werken van Euripides had een andere rol dan in werken van andere schrijvers. Hij gebruikte vreemde melodieën met sterke effecten en soms vreemd geschreeuw tussendoor. Hij was ook niet erg precies met het laten kloppen van de composities. De teksten van het koor hadden wel altijd met het verhaal te maken, maar voegden niet echt iets toe. Vaak waren ze gewoon om het publiek af te leiden van wat er was gebeurd. Ze beschreven meestal iets, wat totaal onnodig was voor het begrijpen voor het stuk. De beste stukken van Euripides waren volgens de mensen uit zijn eigen tijd “De Bacchanten” en “Iphigeneia in Tauris”. Nu worden eigenlijk “Hippolytos” en “Medea” als zijn beste en origineelste stukken gezien. “Medea” werd in de oudheid sterk ondergewaardeerd: het stuk behaalde geen eerste prijs op de Dionysia. Carrière en reputatie tijdens zijn leven Tijdens zijn leven was Euripides niet zo populair als erna. Op de Grote Dionysia, het vijfdaagse toneelfestival dat ter ere van de god Dionysius werd gehouden, behaalde hij maar 5 keer een eerste prijs, waarvan één keer na zijn dood was. De carrière van Euripides begon in 455 v.Chr. op (waarschijnlijk) 24-jarige leeftijd tijdens de Grote Dionysia. Hij haalde slechts de derde prijs. Hij schreef wat hij zelf wilde en wilde zich niet aanpassen aan wat de jury wilde zien. De eerste keer dat hij de eerste prijs behaalde in de Dionysia was pas in 441, met stukken die niet bewaard zijn gebleven. Het enige stuk dat bewaard is gebleven waar hij tijdens zijn leven de eerste prijs mee heeft gewonnen is “Hippolytos”, uit 428. Dit wordt nu nog gezien als een van zijn beste stukken. Van zijn postume overwinning in 405 zijn twee stukken bewaard gebleven: “De Bacchanten” en “Iphigeneia in Aulis” In Athene heeft hij het grootste deel van zijn leven doorgebracht, en daar in een grot heeft hij ook de meeste van zijn stukken geschreven. Aan het hof van Macedonië, waar hij in 408 heenging heeft hij echter ook nog geschreven. “De Bacchanten” en “Iphigeneia in Aulis” zijn daar geschreven, maar ook een stuk ter ere van de koning van Macedonië: “Archelaus”. De reputatie van Euripides was tijdens zijn leven een stuk slechter dan dat van zijn mede-dichters. Hij was té vernieuwend, hij was te vrij in zijn stukken om gewaardeerd te worden door het grote publiek in zijn tijd. Tegen het einde van zijn leven werd hij wel al wat meer gewaardeerd. Het schijnt zelfs dat de Atheners die gevangen genomen waren bij de strijd om Syracuse in 415 v.Chr. passages uit werken van Euripides hebben opgezegd om vrij te komen. Aristophanes, de bekende komediedichter, was niet bepaald een fan van Euripides. Hij heeft meerdere stukken geschreven waarin hij de schrijver belachelijk maakt om zijn vrouwenhaat en zijn opvattingen. Ook beschuldigt hij Euripides van het omlaaghalen van de tragedie: Euripides’ vrije schrijfstijl, imperfecte karakters, de muziek en de dramatische gebeurtenissen waren een schande voor de tragedie. De reputatie van vrouwenhater hoorde ook bij Euripides. Hij was twee keer door zijn vrouw verlaten, en daarom was hij niet zo dol op vrouwen meer. Hij was wel de eerste die vrouwen op het toneel bracht, niet als heldinnen maar vrouwen zoals ze waren. Hoe hebben de vernieuwingen in Euripides’ werk invloed gehad op de wereld' De stukken van Euripides waren misschien tijdens zijn leven niet zo populair, maar hebben erna veel aandacht gekregen (zie dit werkstuk). Eerst in de rest van de oudheid, en later vooral in het classicisme, maar ook nu zijn invloeden terug te vinden. De verdere oudheid In de eeuw na zijn leven, de vierde eeuw voor Christus, was Euripides enorm populair. Tragedie- én komedieschrijvers zagen hem als een voorbeeld. In de vierde eeuw was de “Nieuwe Komedie” heel populair, en de dichters hiervan hadden vaak Euripides als inspiratiebron. Komediedichter Diphilus bijvoorbeeld vond hem de “Gouden Euripides”, en dichter Philemon heeft zelfs ooit gezegd dat hij zich zou ophangen als hij dan Euripides te zien zou krijgen. Niet alleen de dichters uit de vierde eeuw bewonderden Euripides. Ook Alexander de Grote was een bewonderaar. Aristoteles had een verdeelde mening over Euripides. Hij bewonderde de manier waarop hij de tragische emoties kon uiten en achtte hem daar de beste in, maar vond de manier waarop de stukken op waren gebouwd en de liederen van het koor die niet echt te maken hadden met het stuk niet zo goed. In de derde eeuw voor Christus leefde de stoïcijn Chrysippus. Hij gebruikte vaak voorbeelden uit de tragedies van Euripides. Hij zag Medea bijvoorbeeld als het beste voorbeeld om te laten zien hoe slechte beoordelingen kunnen leiden tot irrationele passies. Dat wil zeggen: wanneer je een verkeerd beeld hebt bij iets, kan dat gevoelens geven die je eigenlijk niet hoort te hebben en dan kun je dingen gaan doen die je niet hoort te doen (je eigen kinderen vermoorden is daar zeker een voorbeeld van!). Bij de leraren uit Alexandrië waren de verhalen in zijn stukken niet zo populair: ze waren te realistisch. Ze vonden echter twee dingen wel interessant aan de stukken: ze bestudeerden de variaties die Euripides had aangebracht op de legendes waarop de stukken waren gebaseerd en ze zochten de originele tekst, die bij vele overschrijvingen was veranderd. Vooral de mythologie in de stukken bleef populair tot het begin van de jaartelling. De mensen vonden het leuk om te bestuderen van welke legende het verhaal kwam en hoe het was veranderd. In de tijd van de Romeinen hadden ze een zeer hoge dunk van Euripides. Ze zagen zijn stukken als model voor hun tragedies. Euripides kreeg ook bekendheid door heel Rome door de vertalingen van Annius en de bewerkingen van Pacuvius. Toen de Griekse cultuur populair was in het Romeinse rijk wilden de mensen ook wel eens iets zien dat niet precies volgens de regels van de Griekse tragedie ging. De stukken van Euripides waren daar een perfect voorbeeld van. In de Romeinse tijd is er ook een stuk geschreven dat opgebouwd is uit citaten uit de stukken van Euripides. De schrijver is niet bekend, maar wel is bekend dat het gebaseerd is op vooral “de Bacchanten”, “Troodes” en “Rhesos”. Dit is een bewijs dat Euripides door de Romeinen zeer gewaardeerd werd. Longinus echter, vond Euripides helemaal niet zo goed. Hij prijst wel, net zoals Aristoteles, de gevoelens die geuit worden in de stukken, maar hij vond dat Euripides niet echt originele stukken schreef. Ook vond hij de taal te “gemaakt”. Middeleeuwen Over de invloed van Euripides op de middeleeuwen is niet veel bekend, behalve dat hij een goede reputatie had en dat zijn werken nog steeds zeer werden gewaardeerd. Onder andere door de schrijver Dante werd hij geprezen: deze zei dat hij een van de twee grootste Grieken was (opmerkelijk genoeg was de ander Agathon en niet Aeschylus of Sophokles). De reden dat de mensen in de Middeleeuwen Euripides zo waardeerden was waarschijnlijk dat ze de opvattingen van de sofisten zo goed vonden en daardoor die van Euripides ook. Euripides liet ook vaker de opvattingen van zijn leraar Anaxagoras in zijn stukken terugkomen, en hem vond men ook een goede filosoof omdat hij hetzelfde wereldbeeld had als de Middeleeuwers. De stukken van Euripides werden wel gewaardeerd, maar hebben het toneel of de literatuur niet echt beïnvloed. In het middeleeuwse toneel ging het toch meer om kerkelijk toneel of wereldlijk toneel. De tragedie was een weinig gebruikte vorm in de middeleeuwen. Renaissance In de Renaissance, de zestiende eeuw, wordt veel teruggegrepen naar de oudheid. Stukken van Euripides waren beschikbaar om te lezen en humanisten en dichters gingen deze vertalen of bewerken. Dit hebben ze dus ook met de tragedies van Euripides gedaan. Euripides was als een soort inspiratiebron voor schrijvers. De vorm van Euripides’ tragedies werd gebruikt als een soort voorbeeld voor schrijvers, die deze perfectioneerden, en zo kwamen er stukken als die van Shakespeare. De renaissanceliteratuur, of vooral het toneel, bewijst dat Euripides zijn tijd voor was. Met de vorm van zijn tragedies die werd gebruikt, maar ook de onderwerpen en karakters waren niet gewoon in zijn eigen tijd. In de renaissance daarentegen, was deze manier van schrijven heel populair. Bijvoorbeeld Euripides karakter Helena. Haar type was een van de hoofdpersonen in Shakespeare’s “Midsummernight’s Dream”.